Oświadczenie

Zgromadzenie Sióstr świętej Elżbiety wyraża sprzeciw wobec, zawartych w książce Marcela Mossa pt. „Przeklęci” (dalej „Książka”) treści podważających reputację Zgromadzenia[1]. Bezpodstawne, gdyż nie mające potwierdzenia w faktach, sugerowanie nieetycznych postaw sióstr elżbietanek a zwłaszcza negatywnej bohaterki Książki, godzi w niezbędne dla realizacji celów Zgromadzenia i chronione prawem, jego interesy, wyrażone w powołaniu i charyzmacie Zgromadzenia[2].

Bez znaczenia przy tym jest zawarte na stronie redakcyjnej Książki zastrzeżenie o przypadkowym podobieństwie opisanych postaci i zdarzeń. Zgodnie z utrwalonym w tym zakresie orzecznictwem Sądu Najwyższego, za naruszenie dóbr osobistych uznaje się stany, w których zachowanie naruszającego przyjmuje m.in. formę pytania, wypowiedzi warunkowej lub posługującej się sugestią[3]. Posłużenie się zatem nazwą Zgromadzenia oraz osadzenie przywołanych w Książce zdarzeń w realiach powojennego Polskiego Spisza, należy uznać za nieprzypadkowe i świadomie akceptujące możliwość naruszenia chronionych prawnie dóbr Zgromadzenia.

To samo należy stwierdzić w odniesieniu do fragmentów Książki, w których zamieszczono opisy bohaterskich śmierci innych elżbietanek. Zabieg ten – oddając klimat ówczesnych czasów i nawiązując do prawdziwych historii, w istocie jedynie „uwiarygadnia” zaistnienie kwestionowanego wyżej, zachowania negatywnej bohaterki Książki.

Oceniając naruszenie dóbr osobistych, należy uwzględniać usprawiedliwiony okolicznościami odbiór określonego zachowania w opinii społeczeństwa[4]. Niezbędnym jest również uwzględnienie kontekstu sytuacyjnego, w którym dane odniesienie zostało umieszczone[5], nawet gdyby oddziaływanie to miało kierunek odmienny od zamierzonego przez jego autora[6]. W tym kontekście, przypisanie negatywnej bohaterce Książki nagannego postępowania takiego jak stosowanie brutalnych metod wychowawczych aż do podpalenia kaplicy, w której zginęli wychowankowie miejscowego sierocińca, w sposób niezasłużony kładzie się cieniem na Zgromadzeniu, godząc w jego zasłużoną renomę.

Tymczasem liczne źródła historyczne dowodzą, że rzeczywistość Zgromadzenia w czasie do którego odwołuje się Książka, była zgoła odmienna. Siostry elżbietanki wielokrotnie przejawiały postawę heroiczną, chroniąc podopiecznych i płacąc za to często cenę życia. W szczególności dotyczy to znanej zwłaszcza na terenach Nysy, brutalnie zamordowanej pod koniec II wojny światowej, siostry Felicitas Ellmerer, co do której zbieżność imienia z negatywną bohaterką Książki należy uznać za nieprzypadkową. W stosunku do tej siostry, ale także szeregu innych heroicznych elżbietanek tamtych czasów, toczą się aktualnie procesy beatyfikacyjne, usprawiedliwione przekonaniem o ich świętości.

* * *

Zgromadzenie oświadcza nadto, że wyraziło w stosunku do wydawnictwa, którego nakładem Książka się ukazała, swój protest co do treści naruszających jej renomę. Jednakże Wydawnictwo nie ustosunkowało się w jakikolwiek sposób do pisma Zgromadzenia.

__________________

s. M. Rafaela Fischbach

Przełożona Generalna

Zgromadzenia Sióstr świętej Elżbiety

Rzym, 11 kwietnia 2025 r.

[1] W strukturze ochrony dóbr osobistych osób prawnych reputacja jest odpowiednikiem dobrego imienia osób fizycznych; por. J. Frąckowiak [w:] M. Safian red., System Prawa Prywatnego t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2007, s. 1081.

[2] Są nimi w szczególności: „[…] udzielanie pomocy osobom chorym i cierpiącym, wszędzie tam, gdzie się znajdują” (Konstytucje i Dyrektorium Zgromadzenia, Rozdział 1, nb. I, 5.).

[3] Por. M. Pazdan [w:] M. Safian red., System Prawa Prywatnego t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2007, s. 1122; P. Księżak [w:] M. Pyziak-Szafnicka red., Kodeks cywilny, Komentarz, Część ogólna, 2009, s. 254.

[4] Por. wyrok SN z 16.01.1976 r., II CR 692/75, OSNC 1976, nr 11, poz. 251.

[5] Zob. wyrok SN z 23.05.2002 r., IV CKN 1076/00, OSNC 2003, nr 9, poz. 121.

[6] Por. wyrok SA w Gdańsku, I ACr 127/91, OSA 1992, z. 1, poz. 8.